Oogsten van honing – 3 belangrijkste factoren voor een goede honingoogst

Honing oogsten is niet iets vanzelfsprekends. Het is daarom ieder jaar weer spannend hoeveel verse honing de bijen verzamelen. Toch hebben we vrijwel ieder jaar weer een aanzienlijke nieuwe voorraad Nederlandse honing. Hoe we daar aan komen? Daarover lees is in deze blog meer!

Samenspel met de natuur

Dat we als imkers honing kunnen oogsten is eigenlijk heel bijzonder! We werken met levende have in de natuur, want onze bijen maken honing van nectar uit bloemen. Hoe ze dat precies doen? Dat kun je lezen op ons kennisplein in het artikel over hoe bijen honing maken.

De productie van honing en het oogsten hiervan komt altijd tot stand door een uniek samenspel in de natuur. Want om honing te kunnen maken moet er aan 3 voorwaarden worden voldaan:

1. De bijenvolken moeten voldoende bijen bevatten en gezond en vitaal zijn.
2. Er moeten voldoende bloemen aanwezig zijn in het foerageergebied van de bijen.
3. De weersomstandigheden moeten optimaal zijn.

Als een van bovenstaande schakels ontbreekt, zal de honingoogst niet of nauwelijks slagen. Je begrijpt dat we als imker niet overal invloed op hebben. Toch kunnen we wel op sommige dingen inspelen, waardoor de kans op een goede oogst van honing toeneemt.

1. Grote vitale bijenvolken voor goede honingproductie

Een bijenvolk kun je eigenlijk best vergelijken met het lichaam van een mens. Immers, als wij niet lekker in ons velletje zitten of ziek zijn, zal er niet veel productiviteit uit onze vingers komen.

Bij de bijen is het al net zo: bijenvolken die gezond en vitaal zijn hebben de meeste potentie om veel honing te verzamelen.

Heb je als imker dan invloed op de gezondheid van een bijenvolk, vraag je jezelf nu wellicht af? Het antwoord daarop is: ja!

Het belangrijkste is om ervoor te zorgen dat de bijenvolken altijd in een goede leefomgeving staan, waar ze veel diverse soorten stuifmeel kunnen verzamelen. Een gevarieerd voedselaanbod resulteert in een sterkere weerstand tegen allerlei virus-, schimmel- en bacterie-infecties die in bijenvolken voorkomen.

Onze imkers plaatsen de bijenvolken daarom altijd op speciaal hiervoor uitgezochte locaties. En wat belangrijk is: niet teveel volken bij elkaar! Wij plaatsen daarom maximaal 50 bijenvolken per 700 ha. Zo is er in het gebied voldoende voedsel en leefruimte voor onze honingbijen en de solitaire bijen!

Verder is het heel belangrijk om als imker erg hygiënisch te werken. Bijen leven als kolonie met 50.000 insecten in een kleine ruimte, waardoor een infectieziekte snel dodelijke gevolgen kan hebben voor een bijenvolk.

Ziektes en plagen in bijenvolken

Om ziektes te voorkomen werken wij met kunststof bijenkasten waar geen virussen of bacteriën in kunnen huisvesten. Omdat we iedere winter alle lege bijenkasten grondig schoonmaken en desinfecteren, is de kans dat we ziektes van het ene naar het andere bijenvolk overbrengen minimaal.

En last but not least: de bestrijding van de Varroa Destructor. Varroa is een mijt, die bijen in het larfstadium parasiteert. Gedurende het verpopstadium zuigen mijten zich vol met het bloed van de bijen. Geparasiteerde bijen worden verzwakt geboren en hebben een aanzienlijk kortere levensverwachting.

Daarnaast zijn de mijten ook nog eens drager van virusziekten die altijd al voorkomen in bijenvolken, zoals het Deformed Wing Virus (DWV). Een met DWV besmette honingbij wordt geboren met misvormde vleugels en kan hierdoor niet vliegen. Je begrijpt: deze bij heeft wel energie gekost om groot te brengen, maar gaat nooit honing verzamelen omdat ze niet vliegen kan.

Wij doen er dan ook alles aan om de Varroa-mijten te bestrijden. Hoe we dit doen, daar hoop ik later dit jaar een uitgebreid artikel over te schrijven. Wil je dit ook lezen? Abonneer je dan op onze nieuwsbrief, dan krijg je altijd een update als we weer een nieuwe imkersblog geschreven hebben.

2. Plaats bijen in een goed voedselgebied

Hoe sterk je bijenvolk ook is, zonder de juiste bloemen in de buurt zullen de bijen echter nooit honing kunnen maken. Ik schrijf bewust: ‘de juiste bloemen’. Want niet alles wat bloeit is voor honingbijen interessant!

Om te beginnen moet je weten dat bijen bloemvast zijn. Dit betekent dat ze altijd bloemen van dezelfde soort bevliegen, zonder tussendoor andere bloemen te bezoeken.

“Ben je als imker goed voor jouw bijen, dan zijn de bijen ook goed voor jou! “

— Gerard, imker en bijenspecialist

Daarom plaatsen wij bijenvolken bij voorkeur in gebieden waar veel bloemen van dezelfde soort voorkomen. Denk aan de boomgaarden en koolzaadvelden in het voorjaar, lindebomen en acacia in de zomer en heidevelden en De Biesbosch in de nazomer.

Zoals ik eerder al schreef, het is ook van groot belang welke bloemen er in het gebied staan. Want er zijn ook veel bloemen waar bijen om uiteenlopende redenen geen of erg weinig nectar van verzamelen.

Sommige bloemen maken bijvoorbeeld nauwelijks tot geen nectar aan. Voor bijen is het dan niet rendabel om deze bloemen te bezoeken, dus dit doen ze ook niet. Andere bloemen maken wel nectar, maar hebben een te lange bloembuis. De tong van honingbijen is dan te kort om bij de nectar te komen. Dit zijn bloemen die vooral door hommels en vlinders bezocht worden.

Als er veel nectar leverende bloemen tegelijk bloeien, noemen we dat in imkersjargon een drachtperiode. Vaak duurt zo’n periode ongeveer 4 weken. In die tijd verzamelen onze bijen dan monoflorale honing oftewel honing van overwegend één bloemensoort. Afhankelijk van de andere omstandigheden kan een bijenvolk in 1 drachtperiode 15 tot 50 kilo honing verzamelen(!).

3. De ideale weersomstandigheden voor een goede honingoogst

Nu denk je misschien: “Dus als de bijenvolken in topconditie zijn in een periode van veel bloeiende bloemen oogst je automatisch veel honing?”

Was dat maar waar! Want naast de conditie van het bijenvolk en het aanbod van nectar leverende bloemen in de omgeving is er nog een variabele die van grote invloed is op de productie van Nederlandse honing: het weer.

Want bijen zijn koudbloedige insecten, die bij lage temperaturen de bijenkast niet zullen verlaten om nectar te gaan verzamelen. Pas als de temperatuur boven de 9 graden Celsius uitkomt, zullen de bijen actief gaan foerageren.

Tenmiste, als het niet regent dan. Want bij serieuze regen kunnen bijen ook niet vliegen omdat ze dan te zwaar worden, neerstorten, verkleumen en ten slotte dood gaan.

Niet te nat en niet te droog

Bijen zijn dus echte mooi-weer-dieren. Echter, te droog is ook weer niet wenselijk. Want de nectar die bijen verzamelen bestaat voor ca. 80% uit vocht. Als de planten of bomen tijdens de drachtperiode niet voldoende vocht op kunnen nemen via de wortels, zal dit ten koste gaan van de nectarproductie in de bloemen.

Naast een goede temperatuur is het dus van belang dat de regen op de juiste momenten valt en de luchtvochtigheid niet te hoog is. Ideale weersomstandigheden voor een goede honingoogst in ons land zijn bijvoorbeeld: de wind uit zuid-zuidwest, 22 tot 26 graden en regelmatig een buitje.

Daarnaast, als het heel erg heet is, moeten de bijen ook zorgen voor een goed klimaat in de bijenkasten. Hiervoor gaan ze dan water verzamelen die vervolgens in de bijenkast wordt verdampt. Door dit vocht weer te buiten te ventileren zorgen de werksterbijen er voor dat het in de kast niet te heet wordt.

Om deze reden gebruiken wij bijenkasten die wit met lichtgrijs zijn. Deze kleuren stoten zonnewarmte maximaal af, waardoor de bijen in warme zomerdagen aanzienlijk minder vocht hoeven te verdampen om het kastklimaat op peil te houden.

Als honingspecialisten focussen we op het verkrijgen van verschillende soorten honing. Maar naast allerlei unieke smaken honing is het grootste gedeelte van onze honingoogst in 5 soorten honing op te delen:

1. Voorjaarshoning
2. Lindehoning
3. Bloemenhoning
4. Balsemienhoning of Biesboschhoning
5. Heidehoning

De oogst van voorjaarshoning

Zoals de naam al zegt: voorjaarshoning wordt door onze bijen gemaakt in het voorjaar. We plaatsen onze bijenvolken dan voor het overgrote deel in de boomgaarden van de fruittelers, om ze daar hun bestuivingswerk te laten doen.

Tegelijk met het bestuiven verzamelen de bijen nectar van de fruitbloesem van appels, peren, pruimen, kersen, bessen enzovoorts. Samen met de nectar van de bloeiende wilgen wordt dit allemaal verwerkt tot één unieke voorjaarshoning! Voorjaarshoning bestaat dus uit een nectarmix van allerlei voorjaarsbloeiers. Daarom gebruiken mensen die in het voorjaar last van hooikoorts hebben dan ook vaak deze honing.

De voorjaarshoning oogsten we op De Valksche Bijenhof trouwens vaak pas in de zomer. Want na het voorjaar komt er meestal een vrij lange periode voor de bijen dat er maar weinig bloemen bloeien waar nectar van verzameld kan worden. Daarom wachten wij meestal tot de volgende bloemen bloeien voordat we de voorjaarsoverschotten uit de kasten halen.

Meestal is het moment van het oogsten van de voorjaarshoning medio juni. Dit is wel iets later dan bij de meeste andere imkers, maar bij ons staat het welzijn van de bijen voorop. Door iets langer te wachten, weten we 100% zeker dat de bijen zelf niets tekort komen.

Bloemenhoning en lindehoning

Bloemenhoning en lindehoning oogsten onze imkers meestal in dezelfde periode. Daarom bevat bloemenhoning meestal ook wel een klein beetje lindehoning.

De lindebomen bloeien meestal van half juni tot half juli, per jaar kan dit iets verschillen. De lindedracht kan bij ideale omstandigheden enorm veel honing opleveren, omdat lindebloesem ontzettend veel nectar kan produceren waar bijen de lindehoning van maken.

Lindehoning is een monoflorale honing, dus vooral van één bloemensoort. Deze honing heeft een soort mintachtige smaak en is erg populair bij veel honingliefhebbers, vooral bij diegenen die honing gebruiken voor in de thee.

Bloemenhoning – ook wel zomerbloemenhoning of zomerhoning genoemd – daarentegen is door bijen gemaakt van nectar uit allerlei verschillende soorten bloemen die in de zomer bloeien. Denk aan de braam, distels, korenbloemen, hulst, frambozen, vuilboom, wilde rozen enz. enz. Deze honing noemen we daarom een multiflorale honing.

Per jaar en per seizoen kan de bloemenhoning dan ook van smaak en kleur verschillen. Meestal is het een volzoete honing met een prachtige donkere goudgele kleur en stroperige structuur.

De oogst van balsemienhoning uit De Biesbosch

De Biesbosch is een prachtig natuurgebied in Brabant en Zuid-Hollland. Het is erg waterrijk, omdat het een deltalandschap is en het kent een zeer rijke flora en fauna.

Wij brengen onze bijenvolken jaarlijks eind juni/begin augustus naar dit gebied vanwege een plantensoort die hier dan massaal begint te bloeien: de reuzenspringbalsemien.

Deze balsemien is van origine een exotische plant, die inmiddels zeer algemeen is in ons land omdat hij zich hier prima kan handhaven. De bloemen van de balsemien zijn vrij grote wit tot roze kelken. Zij produceren met name in De Biesbosch enorm veel nectar.

Balsemienhoning heeft een kenmerkende zoete, fruitige smaak. Deze honing is mooi vloeibaar en kristalliseert meestal niet heel erg snel. Omdat de balsemienhoning niet zo dominant van smaak is, kun je het heel makkelijk gebruiken voor allerlei toepassingen zoals koken, bakken, sladressing, in de yoghurt, enz.

Het oogsten van heidehoning

Heidehoning is de meest typische honing in ons assortiment. Om heidehoning te kunnen winnen, plaatsen we voor de tweede week van augustus een deel van onze bijenvolken op de Veluwse heidevelden rond Elspeet, Vierhouten, Uddel, Stroe en Ede.

De prachtige paarse velden met miljoenen en miljoenen bloempjes kunnen de meest unieke honing opleveren die er bestaat: de heidehoning. Ik schrijf bewust: kunnen, want een goede oogst van heidehoning hebben we helaas niet zo vaak!

Statistisch gezien hebben we slechts eens in de 6 jaar een goede oogst van heidehoning, want tijdens het winnen van heidehoning zijn er veel onzekerheden die de oogst kunnen laten mislukken.

Allereerst moet er in de maand juli voldoende regen gevallen zijn, anders maken de heideplanten veel te weinig bloemknopjes aan. Als de heide eenmaal tot bloei gekomen is, moeten de temperaturen oplopen tot boven de 20 graden, anders komt er geen nectar vrij.

Dan is er nog het gevaar van het heidehaantje: een kever die eens in de zoveel jaren bijna alle blaadjes van de struiken opeet, waardoor de bloemen dood gaan voordat ze bloeien.

Ten slotte: het oogsten van heidehoning is ook geen pretje. Want deze honing is zo dik en stroperig, dat er een aantal extra handelingen aan te pas moet komen voordat het tijdens het slingeren uit de honingraat loskomt. Maar als je heidehoning eenmaal geproefd hebt… weet je waarom we er zoveel moeite voor doen!